به گزارش خبرگزاری ایمنا، با یک نگاه به معماری سنتی خانه‌های ایرانی، متوجه اهمیت محیط خانه در فرهنگ کشورمان می‌شویم؛ خانه‌هایی که هر قسمت آن، با روش‌های خاصی تزئین شده و البته که نوع هر کدام بر اساس اقلیم و فرهنگ مناطق مختلف، متفاوت است؛ از عوامل فرهنگ فردی و اجتماعی که می‌توان به آن اشاره کرد، افرادی است که قبلاً در این خانه‌ها و اجتماعات اقامت داشته‌اند؛ البته که چیدمان فضایی و سلسله مراتب، معماری داخلی و استفاده از تزئینات متناسب بافرهنگ و هویت ایرانیان، این خانه‌ها را از همتایان معاصر خود که صرفاً تا حد پناهگاه محدود شده‌اند متمایز می‌کند؛ عناصر تزئینی متنوعی از قبیل آجرکاری، گچ کاری، کاشی کاری و آینه کاری فقط چند نمونه از آن است که اغلب در خانه‌های سنتی ایرانی مشاهده می‌شود که در ادامه به معرفی تعدادی از این خانه‌های قدیمی می‌پردازیم.
خانه قوام در شیراز
این بنا، یک خانه‌باغ بسیار بزرگ است که از باغی پر از درخت‌های نارنج و عمارتی بسیار زیبا تشکیل شده است؛ این باغ و بنای تاریخی در دوران قاجار توسط خاندان قوام‌الملک ساخته شد و ساخت آن سالیان‌سال زمان برد، برای همین به این بنا خانه قوام هم گفته می‌شود.
شهرت اصلی این باغ به‌خاطر درختان نارنج آن است که وقتی در فصل بهار آن‌جا باشید، ناخواسته نفسی از ته دل می‌کشید و حس می‌کنید هوای اطرافتان کمی سبک شده؛ نام نارنجستان قوام هم برگرفته از درختان نارنج معروف حیاط و عمارتی است که متعلق به قوام‌الملک بوده است.
نارنجستان قوام هفت هنر ایرانی ازجمله گچ‌بری، نقاشی، آجرکاری، معرق، حجاری، منبت‌کاری و آیینه‌کاری را در کنار هم جمع کرده و با این کار، مجموعه‌ای شگفت‌انگیز از ظرافت هنر ایرانی را به نمایش گذاشته است؛ این نمایش تاریخی زیبا در سال ۱۳۵۳ در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت که سالانه گردشگران زیادی را به شیراز دعوت می‌کند و محبوبیت زیادی دارد.
نارنجستان قوام در فضایی به مساحت ۳۵۰۰ مترمربع در قالب ساختمانی به مساحت ۹۴۰ مترمربع ساخته شد؛ این ساختمان دو بخش شمالی و جنوبی دارد؛ در آن دوران نارنجستان قوام از دو بخش بیرونی و اندرونی تشکیل می‌شد؛ اندرونی قوام یا خانه قوام شامل بخش‌های داخلی بنا، حمام گچینه و سه خانه در اطراف نارنجستان بود؛ البته این خانه‌ها امروزه از بنای کلی نارنجستان قوام خارج شده است.
خانه عامری‌ها در کاشان
سرای عامری‌ها حالا به یکی از جذاب‌ترین جاذبه‌های کاشان مبدل شده است. این خانه قدمتی ۸۰۰ ساله داشته و دیدنی‌ها و شنیدنی‌های زیادی را تجربه کرده است. روایت‌های مختلفی در مورد ساخت این بنا وجود دارد که همگی اشاره به ساخت سرای عامری‌ها در دوران زندیه دارند. ناگفته نماند که این بنا در سال ۱۳۹۲ به دلیل زلزله‌ای که رخ داد، فرو ریخت و تا مدت‌ها هیچ استفاده‌ای از آن انجام نمی‌شد.
اما در زمان آقا محمد خان قاجار سرای عامری‌ها را مجدداً بازسازی کرده و مورد بهره برداری قرار دادند. در این دوران فردی به نام سهام السلطنه عامری دقیقاً در میانه‌های قرن سیزدهم اقدام به بازسازی این بنا کرد و مجدداً از آن بهره برداری شد. سپس در سال ۱۳۷۴ بنای عامری‌ها توسط دولت وقت مورد توجه قرار گرفت و فضای حیاط‌های بیرونی و اندرون آن مورد بازسازی قرار گرفت.
تقریباً ۵ سال بعد از آن نیز سرای عامری‌ها را در طرح بزرگ و جامع پردیسان میراث فرهنگی قرار دادند و بر اساس برنامه ریزی‌های مدونی که برای این بنا اجرا شد آن را به یک مهمانسرا تبدیل کردند. در نهایت در سال ۱۳۹۳ بود که خانه عامری‌ها به شکل امروزی بعد از چند سال مرمت، فعالیت خود را در قالب یک اقامتگاه سنتی در کاشان آغاز کرد؛
این بنا از دو طبقه تشکیل شده و حیاط‌های بیرونی و اندرونی دارد که رابطه میان اجزای مختلف بنا را برقرار می‌کنند.
شاخص‌ترین قسمت بنا، بادگیر جذاب آن است که بر بالای بام خودنمایی می‌کند؛ این بادگیر که در پشت بام این بنا قرار گرفته به راحتی می‌تواند باد خنک شبانه کویر را از قسمت سطح بالای بام به سرداب، زیرزمین و حوض خانه هدایت کرده و تمام فضاها را خنک کند؛ برخی بر این باورند که یکی از بادگیرها در این بنا از تمام بادگیرها بزرگ‌تر بوده و آن را بزرگ‌ترین و عظیم‌ترین بادگیر کشور ایران می‌دانند؛ این بادگیر که در خانه عامری‌ها قرار دارد نمادی شاخص از بادگیرهای ایران است.
خانه ملاباشی در اصفهان
خانه‌ای است که از دوران صفویه، زندیه و قاجاریه به جای مانده و اهمیت معماری فراوانی دارد؛ در زمان ناصرالدین شاه قاجار، پسرش ضل‌السلطان را برای اداره اصفهان فرستاد او که از مادری غیر قجری به دنیا آمده بود با وجود اینکه یکی از پسران شاه بود نمی‌توانست به منصب حکومت بنشیند، همین امر باعث شد نه تنها ظلم ستم‌های زیادی به مردم اصفهان روا کند بلکه به طبیعت این شهر نیز آسیب‌های بسیاری رساند به نحوی که با شکارهای بی‌رویه خود چندین گونه‌ی جانوری مانند ببر خزر و مارال را از بین برد.
از آنجایی که جو حاکم بر اصفهان به دلیل کارهای ناشایست او سراسر مشوش و ناامن شده بود، از طرف حاکمیت وقت، ملاباشی که درتفرش زندگی می‌کرد و فردی مورد اعتماد و همچنین از منجمان ناصرالدین شاه بود به اصفهان فرستاده شد تا کمی امنیت و آرامش را به اصفهان بازگرداند؛ با رفتن او نه تنها اوضاع اصفهان آرام شد بلکه به یکی از ریش سفیدان و افراد مورد اعتماد مردم تبدیل شد سپس با خریدن این خانه در شهر اصفهان ساکن شد؛ این خانه که در بافت تاریخی شهر و در محله پاقلعه قرار داشت از آن نظر که به خانه‌های دیگری چون خانه ملک‌التجار و حاج آقا نجفی و که امروزه به خانه مشروطیت تبدیل شده قرار داشت دارای موقعیت مناسبی بود و به محلی برای رفع اختلافات مردم تبدیل شد.
شاید برایتان جالب باشد که چرا این خانه به با وجود سکونت ملاباشی در آن به خانه معتمدی در میان مردم معروف است؛ زیرا این خانه پس از گذشت سالیان سال و آسیب‌هایی که به خود دید سرانجام در سال ۱۳۸۰ شمس توسط فردی به نام معتمدی خریداری شد و مورد بازسازی قرار گرفت علاوه بر این خانه را با وسایل عتیقه و قدیمی که متعلق به خودش بود زیبا تر کرد و جانی تازه به خانه بخشید و با تلاش‌های او در نهایت نام این خانه در سال ۱۳۸۱ وارد فهرست آثار ملی ایران شد؛ بنابراین شایسته است که این خانه را به نام کسی بشناسند که از خطر تخریب حفظ کرده است؛ هم اکنون این خانه در دست بخش خصوصی و جدا از سازمان میراث فرهنگی کشور است.
از آنجایی که این خانه از زمان‌های زندیه و صفویه پابرجا بود اما در زمان قاجاریه به خانه ملاباشی معروف شد، هر گوشه از آن رنگ و بوی معماری در دوران‌های متفاوتی دارد؛ قدمت اولیه این بنا به دوران صفویه بازمی‌گردد اما در دوران‌های دیگری چون زندیه نیز مورد بازسازی قرار گرفت که همین امر باعث شده معماری صفویه تا حدی از بین برود اما خوشبختانه هنوز ردی از معماری صفویه در قسمت‌هایی از این خانه دیده می‌شود؛ قبل از سکونت ملاباشی این خانه دارای بخش‌هایی چون بخش زمستانه و دو اتاق پنج دری بود که از دوران زندیه به یادگار مانده بود اما پس از ورود ملاباشی به خانه در زمان قاجار، ساخت و سازهای بسیاری در آن انجام شد و قسمت‌های دیگری مانند بخش شاه نشین و اتاق نه دری به این خانه اضافه شد؛ هم اکنون این دو بخش به نسبت قسمت‌های دیگر خانه کمتر دستخوش تغییر و بازسازی قرار گرفته که همین باعث توجه بیشتر گردشگران به این قسمت‌ها شده است.
خانه لاری‌ها در یزد
خانه لاری‌ها یکی از خانه‌های معروف شهر یزد است که با قدم گذاشتن به درون آن، ویژگی‌های معماری یزدی از جمله حفظ حریم خانه از نگاه نامحرم، هم‌بستگی فضاهای مختلف، احترام به حریم خصوصی، چیدمان اصولی فضاها در کنار یکدیگر و غیره به چشم می‌خورند؛ در این میان عنصر مهم معماری یزد یعنی بادگیر نیز در این خانه وجود دارد که در کنار تزئینات آینه‌کاری و گچ‌بری، عمارتی لوکس به وجود آورده‌اند؛ شیشه‌های رنگی و پنجره‌های ارسی نیز ظاهری دل‌فریب به این خانه داده و دل‌نشینی فضا را دو چندان کرده‌اند؛ از همان بدو ورود به خانه محو تماشای درها، پنجره‌ها، ارسی‌ها و اتاق‌های آینه‌کاری و نقاشی‌شده آن می‌شوید.
سال پیش، جمعی از تجار شهر لار از استان فارس به یزد آمدند تا در این شهر، تجارت خود را سروسامان دهند و سکونت کنند؛ «حاج غلامحسین ملازینل» از نوادگان آن نسل در سال ۱۲۴۳ هجری شمسی در محله تاریخی فهادان، خانه‌ای را ساخت تا فرزندان وی نسل به نسل در آن زندگی کنند؛ پس از آن، «حاج محمد ابراهیم لاری» مالکیت خانه را در دست گرفت و آن را به «خانه لاری‌ها» مشهور ساخت؛ در گذشته از این عمارت به‌عنوان خانقاه نعمت‌اللهی استفاده می‌شد و تا اواخر دوره حکومت رضا شاه یکی از خانه‌های اعیان و اشراف به شمار می‌آمد؛ پس از گذشت سال‌های متمادی و به‌علت موروثی شدن، خانه لاری‌ها به عمارتی متروکه تبدیل شد و آسیب‌ها و خسارات جدی و فراوانی دید. در سال ۱۳۶۳ هجری شمسی با تلاش و پیگیری سازمان میراث فرهنگی کشور، این بنای تاریخی از صاحب وقت خود، آقای علی یزدی‌نژاد خریداری و بازسازی شد.
این خانه مساحتی برابر ۱۷۰۰ متر و زیربنایی معادل ۱۲۰۰ متر دارد و مجموعه‌ای از سه حیاط و ۶ باب خانه به‌همراه ایوان‌ها، تالارها، اتاق‌ها و یک سردر و هشتی را در خود جای داده است؛ امروزه در سراسر خانه، اسناد تاریخی به نمایش درآمده و اینجا را تبدیل به موزه اسناد کرده‌اند تا سفر تاریخی شما را تکمیل کنند؛ خانه لاری‌ها در تاریخ ۲۴ بهمن ماه سال ۱۳۷۵ هجری شمسی با شماره ۱۸۳۷ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
