بروجرد شهری تاریخی با قدمت طولانی است که در منطقه سیلاخور، ناحیه‌ای سرسبز و غنی در لرستان، واقع شده است. این شهر با تپه‌ها و آثار باستانی متعدد، مانند تپه قرق در دهستان شیروان که به عصر مس می‌رسد، شناخته می‌شود. شواهد باستان‌شناسی و سفال‌های کشف‌شده در این منطقه نشان‌دهنده قدمت آن از دوره‌های پیش از تاریخ تا دوران اسلامی است. به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص بروجرد، این منطقه همواره از اهمیت استراتژیک و نظامی برخوردار بوده و در دوره‌های مختلف، مانند ساسانیان و اشکانیان، پایگاه مهمی برای دفاع از ایران به شمار می‌رفته است.

از منظر تاریخی، بروجرد در دوره‌های مختلف، با نام‌های متعددی مانند “ویروگرد” و “فیروزگرد” شناخته شده و به دلیل اهمیت نظامی، بازرگانی و مذهبی همواره مورد توجه حکومت‌های مختلف از جمله سلسله‌های پیشدادیان، مادها، اشکانیان، ساسانیان و بعدها صفویان و قاجاریان بوده است. موقعیت مرکزی بروجرد بین تمدن‌های کاسی و ماد، آن را به ناحیه‌ای مرزی تبدیل کرده و نقش مهمی در مبادلات و مناسبات نظامی و تجاری ایفا می‌کرده است.

در دوران صفویه، به ویژه در جنگ‌های ایران و عثمانی، این منطقه شاهد نبردهای متعددی بود و بروجرد به عنوان مرکز مقاومت و پایگاه نظامی ایران عمل می‌کرد. در دوران قاجار، بروجرد به صورت ولایتی مستقل یا با عنوان ولایت بروجرد و لرستان اداره می‌شد و با داشتن علما و مراکز دینی پررونق به عنوان یکی از مراکز فرهنگی و دینی نیز شناخته می‌شد.

بروجرد با دارا بودن آثار باستانی، قلعه‌ها و تپه‌های تاریخی، از جمله تپه قلعه رومیان، و همچنین موقعیت جغرافیایی ویژه خود همواره مورد توجه محققان و باستان‌شناسان قرار داشته و همچنان به عنوان شهری با اصالت و هویت تاریخی در غرب ایران شناخته می‌شود.

• درگاه اینترنتی شهرداری بروجرد: http://www.borujerd.ir
• درگاه اینترنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان لرستان: https://lorestan.mcth.ir

مراغه یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران است که از دوره‌های پیش از اسلام مسکونی بوده و در دوران‌های مختلف تاریخی به‌ویژه قرون ۱۲ تا ۱۴ میلادی به اوج شکوفایی و رشد رسیده است. این شهر در دوران اسلامی به‌عنوان مرکز حکومت‌های مختلف از جمله احمدیلیان و اتابکان آذربایجان، و سپس در دوره ایلخانیان به پایتخت حکومت تبدیل شد. در این دوره‌ها، مراغه به یکی از مراکز فرهنگی و سیاسی ایران و به‌ویژه آذربایجان بدل گشت و شاهد شکوفایی در حوزه‌های گوناگون بود.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که تاریخ سکونت در مراغه به حدود ۵ هزار سال پیش بازمی‌گردد؛ یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی این شهر، قبرستان تپه سی در دهستان سراجوی غربی و روستای یای شهری است که با ثبت ملی به شماره ۲۱۰۸۶، اهمیت تاریخی این منطقه را به‌خوبی نمایان می‌کند. همچنین دیاکونوف، پژوهشگر برجسته، بر اساس الواح آشوری از وجود یک پادشاهی نیمه‌مستقل به نام «اوئیش‌دیش» در سده هشتم پیش از میلاد در نزدیکی مراغه و تحت نفوذ دولت ماننا خبر داده است. در سال ۳۶ پیش از میلاد، مارک آنتونی، سردار روم باستان، تلاش کرد تا پایتخت آتروپاتکان را که به احتمال زیاد همان مراغه بوده، محاصره کند، اما موفق به تسخیر آن نشد.

در سال ۲۲ هجری قمری مراغه در پی حمله اعراب به تصرف درآمد. سپس در سال ۲۸۰ هجری قمری، محمد افشین پس از پیروزی بر حاکم وقت مراغه، این شهر را به پایتخت حکومتی خود تبدیل کرد. در سال ۶۱۸ هجری قمری، مغولان به مراغه حمله کرده و پس از یک هفته نبرد، شهر را تسخیر کردند. این حمله با ویرانی و خونریزی همراه بود، اما برخی از نسل‌های مغول در بین ساکنان مراغه باقی ماندند و بعدها در جمعیت آن ترکیب شدند. در سال ۶۲۲ هجری قمری، جلال‌الدین خوارزمشاه مراغه را بدون مقاومت زیادی تصرف و بخشی از ویرانی‌های ناشی از حملات مغول را ترمیم کرد. اما در سال ۶۲۸ هجری قمری، قشون مغول دوباره مراغه را تصرف و تسلط خود را بازگرداندند.

در آغاز دوره قاجار، مراغه یکی از بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهرهای ایران بود که نواحی و شهرهای اطراف مانند بناب، عجب‌شیر، ملکان، هشترود، میاندوآب، مهاباد، تکاب، شاهین‌دژ، باروق، و قره‌آغاج را تحت نفوذ خود داشت. در این دوره، نخستین کارخانه اسلحه‌سازی ایران در مراغه تأسیس شد که نمادی از پیشرفت صنعتی این شهر در زمان قاجار به شمار می‌رفت.

مراغه با داشتن آثار باستانی و تاریخی ارزشمند و نقشی کلیدی در تاریخ ایران، همواره یکی از مناطق مهم فرهنگی و تاریخی ایران بوده و همچنان از اهمیت خاصی در تاریخ‌نگاری و باستان‌شناسی برخوردار است.

بندرعباس، شهری با تاریخ و هویتی دیرینه، یکی از کلیدی‌ترین بندرهای ایران در کرانه‌ی خلیج فارس و دریای عمان است که از دوران باستان تا امروز نقش برجسته‌ای در فرهنگ و تجارت ایران و منطقه داشته است. نخستین نشانه‌های وجود این بندر در زمان داریوش بزرگ از امپراتوری هخامنشی ثبت شده است، زمانی که سیلاکوس، فرمانده‌ی او، از بندرعباس به سوی هند و دریای سرخ سفر کرد. در دوران هخامنشیان، این بندر با نام «هورمیرزاد» شناخته می‌شد و اهمیت استراتژیک آن در کنترل مسیرهای تجاری آشکار بود.

در قرون وسطی و به‌ویژه در قرن شانزدهم میلادی، این بندر تحت عنوان «گمبرون» شهرت یافت و به یکی از مراکز تجارت منطقه‌ای بدل شد. حضور پرتغالی‌ها در سال ۱۵۱۴ و تبدیل بندر به پایگاهی برای کنترل خلیج فارس و تجارت با هند، اهمیت آن را دوچندان کرد. آنها به دلیل وجود خرچنگ‌های فراوان در سواحل این بندر، نام آن را «کومورائو» گذاشتند. با این حال، در سال ۱۶۲۲ میلادی، شاه عباس با همکاری نیروهای انگلیسی، پرتغالی‌ها را از این شهر بیرون راند و به افتخار این پیروزی نام شهر به بندرعباس تغییر یافت.

در دوره‌های بعد، بندرعباس تحت تأثیر رقابت‌های تجاری میان انگلیسی‌ها و هلندی‌ها قرار گرفت و در قرن هفدهم، کمپانی هند شرقی هلند به بزرگترین قدرت تجاری این منطقه تبدیل شد. از سال ۱۶۵۴ تا ۱۷۶۵ میلادی، هلندی‌ها کنترل تجارت محلی ادویه و ابریشم را به دست گرفتند و این بندر به یکی از گلوگاه‌های تجاری ایران در این منطقه تبدیل شد. بعدها، بندرعباس به مدت چند دهه از طریق قرارداد اجاره، تحت کنترل عمانی‌ها و زنگباری‌ها بود. با این حال، پس از کشمکش‌های متعدد و فشارهای بین‌المللی، این منطقه مجدداً به کنترل کامل ایران بازگشت.

در دوران معاصر، بندرعباس همچنان نقش خود را به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز کشتیرانی و تجارت ایران حفظ کرده است. این بندر، با شبکه‌ای گسترده از مسیرهای تجاری به‌ویژه با هند و بندر تاریخی سورات، پیوندی عمیق دارد و یکی از نقاط اصلی واردات و صادرات کشور به شمار می‌رود. همچنین، این شهر با داشتن جاذبه‌های گردشگری متنوع، همچون بازارهای محلی، سواحل زیبا و نزدیکی به جزایر شگفت‌انگیزی مانند قشم و هرمز، هر ساله میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی است.

بندرعباس علاوه بر جایگاه تجاری و اقتصادی، مرکز پیوند فرهنگ‌ها و تاریخ غنی جنوب ایران است و تا به امروز، بافت سنتی خود را حفظ کرده و به عنوان پل ارتباطی مهمی بین تاریخ، فرهنگ و تجارت ایران و جهان باقی مانده است.

• درگاه اینترنتی شهرداری بندر عباس: https://bandarabbas.ir
• درگاه اینترنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان هرمزگان: https://hchto.ir

شهر بوشهر با قدمتی حدود ۵ هزار سال یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران و منطقه خلیج فارس است که در طول تاریخ، نقش‌های مهمی در دوره‌های مختلف ایفا کرده است. قدمت بوشهر به دوران ایلامیان بازمی‌گردد و در این دوره، شهر «لیان» به‌عنوان مرکز تجاری ایلامی‌ها در کنار بوشهر امروزی بنا شد. لیان با قبرستان وسیع شغاب و دسترسی به قنات‌ها، یکی از مراکز مهم تجارت و کشاورزی در آن زمان بود.

در دوره‌های مختلف تاریخی، بوشهر تحت تأثیر تمدن‌های بزرگی مانند هخامنشیان، ساسانیان و اشکانیان قرار گرفت. در دوره ساسانی، این شهر به نام «ریشهر» یا «بخت اردشیر» شناخته می‌شد و از مراکز نظامی و تجاری مهمی در جنوب ایران بود. همچنین، قلعه‌ای در منطقه ریشهر که بقایای آن همچنان باقی است، نشان‌دهنده اهمیت این شهر در دوره ساسانی است.

در دوران پس از اسلام، بوشهر در زمان خلیفه دوم، عمر، توسط مسلمانان فتح شد و جنگ مهمی به نام «وقعه ریشهر» در این شهر رخ داد. پس از فتح، بوشهر به یکی از بنادر مهم اسلامی تبدیل شد و تا دوره سلجوقیان پایدار ماند.

در دوره صفویه و با ظهور اروپاییان در خلیج فارس، بوشهر اهمیت بیشتری یافت. پرتغالی‌ها در قرن شانزدهم بخشی از این شهر را تحت تسلط خود درآوردند، اما در نهایت توسط نیروهای ایرانی به رهبری امام‌قلی خان از خلیج فارس اخراج شدند.

با تأسیس نیروی دریایی ایران توسط نادرشاه افشار، بوشهر به عنوان بندر اصلی خلیج فارس انتخاب شد و نام آن به نادریه تغییر یافت. این بندر با توجه به موقعیت استراتژیک خود در دوره نادرشاه به مرکز کشتی‌سازی و پادگان نظامی مهمی تبدیل شد.

در قرن هجدهم و پس از مرگ نادرشاه، خاندان آل مذکور در بوشهر به قدرت رسیدند و این بندر به یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری و دریایی خلیج فارس تبدیل شد. در این دوره، حضور هلندی‌ها و سپس انگلیسی‌ها در بوشهر رشد کرد و بوشهر به پایگاه تجاری و نمایندگی کمپانی هند شرقی انگلیس تبدیل شد.

بوشهر در دوره قاجاریه نیز به عنوان مرکز اصلی بنادر ایران و پایگاه سیاسی و تجاری بریتانیا در خلیج فارس شناخته می‌شد. در جریان رقابت‌های استعماری بریتانیا و روسیه، این شهر نقش مهمی در تحولات نظامی و سیاسی ایران داشت.

بوشهر همچنین شاهد جنگ‌های مهمی در دوره قاجار و دوران مشروطه بود. در جنگ‌های ایران و بریتانیا و همچنین در جریان قیام‌های مشروطه‌خواهان، بوشهر یکی از نقاط مقاومت مردم ایران در برابر استعمار بود.

بوشهر علاوه بر تاریخ غنی، نقش مهمی در توسعه صنعتی ایران داشت. اولین چاپخانه سنگی، خط تلگراف و کارخانه یخ‌سازی ایران در بوشهر تأسیس شد و این شهر به یکی از مراکز پیشرو در صنعت و تجارت ایران تبدیل شد.

این شهر همچنین در جریان جنگ جهانی اول و دوم یکی از مراکز استراتژیک بود که شاهد حضور نیروهای بریتانیا و جنگ‌های مهمی در منطقه خلیج فارس بود.

• درگاه اینترنتی شهرداری بوشهر: https://www.bushehr.ir/
• درگاه اینترنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان بوشهر: https://mirasbushehr.ir/

شهر رشت که به عنوان مرکز استان گیلان شناخته می‌شود، یکی از قدیمی‌ترین آبادی‌های ایران به‌شمار می‌رود. نام این شهر در متون تاریخی از جمله کتاب “حدودالعالم” به سال ۳۷۲ هجری ذکر شده است. رشت در گذشته به‌صورت قصبه‌ای بزرگ و میان دو رودخانه گوهررود و زرجوب قرار داشته و به دلیل قرارگیری در این موقعیت جغرافیایی و منابع طبیعی غنی، از قدیم‌الایام اهمیت بسیاری داشته است. این شهر در ابتدا با نام “بیه” شناخته می‌شد، که به معنی رود یا مصب بین دو رودخانه است و به موقعیت مکانی آن اشاره دارد.

بنای اولیه رشت احتمالاً به پیش از اسلام و به دوره ساسانیان بازمی‌گردد. برخی از پژوهشگران بر این باورند که این منطقه در زمان‌های دور زیر آب‌های دریای خزر قرار داشته و با رسوب و تبخیر آب، به تدریج اراضی کنونی گیلان از آب خارج شده و شهرهای آن شکل گرفتند. رشت به دلیل منابع طبیعی مانند جنگل‌ها و زمین‌های حاصلخیز کشاورزی به سرعت به یکی از دهکده‌های قابل سکونت تبدیل شد. در دوره ساسانی، این منطقه تحت حکومت الولکیان بود و در پایان این دوره با نام “گیلان‌شاه” شناخته می‌شد.

پس از فتح ایران توسط مسلمانان، نخستین اشاره به نام رشت در سال ۶۱ هجری قمری صورت گرفت. در دوره صفویه، رشت به عنوان یکی از مراکز مهم اقتصادی و تجاری ایران شناخته شد. این شهر به مرکز استان گیلان و مرکز تجارت نوغان و ابریشم تبدیل شد. از زمان شاه عباس اول، رشت به دلیل نقش برجسته‌ای که در معاملات ابریشم داشت، مورد توجه بازرگانان داخلی و خارجی از جمله ایرانیان، روس‌ها، یونانی‌ها و ارمنی‌ها قرار گرفت. این رونق اقتصادی منجر به توسعه و ساخت بازارهای سنگ‌فرش شده و موجب شد شهر به سرعت گسترش یابد.

در سده‌های بعد، رشت به ویژه در دوره قاجار همچنان به عنوان یکی از مراکز تجاری و اقتصادی ایران نقش مهمی ایفا کرد. این شهر از محلاتی شکل گرفته بود که نام آن‌ها به نام زاهدان، عارفان و پیشه‌وران محلی مربوط بود، همچون محله‌های سمابجار، استادسرا، صیقلان و چله‌خانه.

رشت در طول تاریخ خود همواره کانون وقایع مهم سیاسی نیز بوده است. در جریان انقلاب مشروطه، رشت نقش مهمی در مبارزات مشروطه‌خواهان ایفا کرد. کمیته سری ستار که برای اعاده مشروطیت در رشت تشکیل شد، نقش مهمی در تصرف تهران و پیروزی انقلاب مشروطه داشت. همچنین قیام جنگل به رهبری میرزا کوچک‌خان جنگلی در سال‌های پس از جنگ جهانی اول، یکی دیگر از جنبش‌های مهم سیاسی این شهر بود که با هدف مقابله با دخالت‌های خارجی و استعمارگران شکل گرفت.

امروزه رشت با حفظ بافت تاریخی خود، همچنان یکی از شهرهای مهم و گردشگرپذیر ایران است. محلات قدیمی مانند ساغری‌سازان، استادسرا و چله‌خانه با معماری قدیمی و کوچه‌های باریک و سنتی خود یادآور تاریخ پر فراز و نشیب این شهر هستند.

• درگاه اینترنتی شهرداری رشت: https://rasht.ir
• درگاه اینترنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گیلان: https://gilan.mcth.ir