مراغه

مراغه یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران است که از دوره‌های پیش از اسلام مسکونی بوده و در دوران‌های مختلف تاریخی به‌ویژه قرون ۱۲ تا ۱۴ میلادی به اوج شکوفایی و رشد رسیده است. این شهر در دوران اسلامی به‌عنوان مرکز حکومت‌های مختلف از جمله احمدیلیان و اتابکان آذربایجان، و سپس در دوره ایلخانیان به پایتخت حکومت تبدیل شد. در این دوره‌ها، مراغه به یکی از مراکز فرهنگی و سیاسی ایران و به‌ویژه آذربایجان بدل گشت و شاهد شکوفایی در حوزه‌های گوناگون بود.

پژوهش‌ها نشان می‌دهد که تاریخ سکونت در مراغه به حدود ۵ هزار سال پیش بازمی‌گردد؛ یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی این شهر، قبرستان تپه سی در دهستان سراجوی غربی و روستای یای شهری است که با ثبت ملی به شماره ۲۱۰۸۶، اهمیت تاریخی این منطقه را به‌خوبی نمایان می‌کند. همچنین دیاکونوف، پژوهشگر برجسته، بر اساس الواح آشوری از وجود یک پادشاهی نیمه‌مستقل به نام «اوئیش‌دیش» در سده هشتم پیش از میلاد در نزدیکی مراغه و تحت نفوذ دولت ماننا خبر داده است. در سال ۳۶ پیش از میلاد، مارک آنتونی، سردار روم باستان، تلاش کرد تا پایتخت آتروپاتکان را که به احتمال زیاد همان مراغه بوده، محاصره کند، اما موفق به تسخیر آن نشد.

در سال ۲۲ هجری قمری مراغه در پی حمله اعراب به تصرف درآمد. سپس در سال ۲۸۰ هجری قمری، محمد افشین پس از پیروزی بر حاکم وقت مراغه، این شهر را به پایتخت حکومتی خود تبدیل کرد. در سال ۶۱۸ هجری قمری، مغولان به مراغه حمله کرده و پس از یک هفته نبرد، شهر را تسخیر کردند. این حمله با ویرانی و خونریزی همراه بود، اما برخی از نسل‌های مغول در بین ساکنان مراغه باقی ماندند و بعدها در جمعیت آن ترکیب شدند. در سال ۶۲۲ هجری قمری، جلال‌الدین خوارزمشاه مراغه را بدون مقاومت زیادی تصرف و بخشی از ویرانی‌های ناشی از حملات مغول را ترمیم کرد. اما در سال ۶۲۸ هجری قمری، قشون مغول دوباره مراغه را تصرف و تسلط خود را بازگرداندند.

در آغاز دوره قاجار، مراغه یکی از بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین شهرهای ایران بود که نواحی و شهرهای اطراف مانند بناب، عجب‌شیر، ملکان، هشترود، میاندوآب، مهاباد، تکاب، شاهین‌دژ، باروق، و قره‌آغاج را تحت نفوذ خود داشت. در این دوره، نخستین کارخانه اسلحه‌سازی ایران در مراغه تأسیس شد که نمادی از پیشرفت صنعتی این شهر در زمان قاجار به شمار می‌رفت.

مراغه با داشتن آثار باستانی و تاریخی ارزشمند و نقشی کلیدی در تاریخ ایران، همواره یکی از مناطق مهم فرهنگی و تاریخی ایران بوده و همچنان از اهمیت خاصی در تاریخ‌نگاری و باستان‌شناسی برخوردار است.