اصفهان
بافت تاریخی اصفهان به عنوان یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین شهرهای ایران، در طول دوره‌های مختلف تاریخی تحت تأثیر سلسله‌ها و رویدادهای گوناگون قرار گرفته است. اصفهان که به دلیل وجود زاینده‌رود و موقعیت جغرافیایی مناسب خود، از دوران پیش از اسلام شاهد شکل‌گیری تمدن‌های گوناگون بود، یکی از شهرهای استراتژیک و فرهنگی مهم ایران محسوب می‌شود. از دوره پیش از اسلام، بقایای قابل توجهی مانند پل شهرستان که مربوط به دوران ساسانیان است و همچنین بقایای آتشکده‌ای در کوه آتشگاه و اکتشافات اندکی در تپه اشرف باقی مانده‌اند، اما بیشتر آثار تاریخی موجود در شهر مربوط به دوره اسلامی هستند. به ویژه دو دوره در تاریخ اصفهان برجستگی ویژه‌ای دارند: دوران سلجوقیان و دوران صفویان.
دوران سلجوقیان یکی از دوران‌های کلیدی در تاریخ اصفهان است. در این دوره، اصفهان به عنوان پایتخت امپراتوری سلجوقی تبدیل به یکی از مراکز مهم سیاسی و فرهنگی ایران شد. معماری این دوره که به ویژه در مسجد جامع اصفهان نمایان است، دارای سبکی ساده و بی‌پیرایه اما با ظرافت خاصی است که بازتاب‌دهنده درونگرایی و سکوت معماری آن دوران است. برخلاف معماری پر جلوه دوره صفوی، در معماری سلجوقی، بیننده آرام آرام تحت تأثیر عظمت و زیبایی اسرارآمیز این بناها قرار می‌گیرد. از آثار مهم دوران سلجوقی در اصفهان می‌توان به آرامگاه ملکشاه، سلطان سنجر و خواجه نظام‌الملک اشاره کرد. همچنین، شهر گز در نزدیکی اصفهان با مسجد جامع خود که به این دوره بازمی‌گردد، از دیگر آثار مهم معماری این دوران به شمار می‌آید.
دوران صفویان، دوران اوج شکوفایی و عظمت معماری و شهرسازی اصفهان است. در سال ۱۰۰۶ هجری قمری، شاه عباس صفوی پایتخت خود را از قزوین به اصفهان منتقل کرد و این شهر به سرعت به یکی از بزرگ‌ترین و باشکوه‌ترین شهرهای جهان تبدیل شد. در این دوران، اصفهان با افزوده شدن محلات و بناهای جدید مانند میدان نقش جهان، دولتخانه و خیابان چهارباغ، به مرکز امپراتوری صفوی تبدیل شد. معماری صفوی برخلاف معماری سلجوقی که بر سادگی تأکید داشت، به استفاده گسترده از رنگ‌ها، نور و جلوه‌های بصری متمایل بود. شاهکارهای معماری این دوره توسط معماران بزرگی مانند محمدرضا و علی اکبر اصفهانی به وجود آمدند. از ویژگی‌های مهم معماری این دوره، درخشش و چشمگیری ساختارها و استفاده از کاشی‌های درخشان است که در مساجد، مدارس، پل‌ها و کاروانسراها مشاهده می‌شود. میدان نقش جهان، مسجد شاه، پل خواجو، سی‌وسه‌پل و خیابان چهارباغ از جمله شاهکارهای این دوران هستند که همچنان از برجسته‌ترین آثار معماری جهان به شمار می‌روند.
در دوران قاجار، اصفهان تحت تأثیر حکومت مسعود میرزا ظل‌السلطان قرار گرفت. در این دوران، بسیاری از بناهای تاریخی و باغ‌های باشکوه صفوی تخریب شدند و اصفهان بخش‌هایی از شکوه و عظمت پیشین خود را از دست داد. ظل‌السلطان با تخریب بیش از ۵۰ اثر تاریخی از جمله خیابان چهارباغ، تأثیر منفی زیادی بر تاریخ اصفهان گذاشت. لرد کرزن در سفرنامه خود از این تخریب‌ها به عنوان یکی از ویرانگرترین اقدامات یاد کرده است.
در دوران پهلوی، با توسعه صنعت در اصفهان، این شهر به “منچستر ایران” شهرت یافت. تأسیس کارخانه‌های متعدد پارچه‌بافی، کاغذسازی و صنایع دیگر، رشد اقتصادی شهر را به دنبال داشت. اما این توسعه صنعتی به قیمت تخریب برخی از آثار تاریخی صورت گرفت.
در دوران معاصر، اصفهان به عنوان یکی از مهم‌ترین شهرهای ایران نقش مهمی در جنگ ایران و عراق ایفا کرد و با داشتن تعداد زیادی شهید و ایثارگر، به یکی از نمادهای مقاومت تبدیل شد. همچنین، توسعه سریع شهری و ساخت‌وسازهای جدید باعث تغییرات عمده‌ای در بافت شهری شد. بسیاری از خانه‌های قدیمی با آپارتمان‌های چند طبقه جایگزین شدند و نزاع دائمی بین طرفداران حفظ میراث تاریخی و سازندگان عمل‌گرا به وجود آمد. نمونه بارز این تضاد، نزاع بر سر برج جهان‌نما بود که تأثیر منفی آن بر بافت تاریخی شهر همچنان مورد بحث است. با این حال، اصفهان با وجود این تغییرات، همچنان به عنوان یکی از مراکز تاریخی و فرهنگی مهم ایران شناخته می‌شود و میراث غنی آن بخش مهمی از هویت ملی ایران را تشکیل می‌دهد.
- درگاه اینترنتی شهرداری اصفهان: https://www.isfahan.ir
- متولی بافت تاریخی اصفهان: https://nosazi.isfahan.ir
- درگاه اینترنتی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان: https://isfahan.mcth.ir
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.